Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU NEDİR ?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB); odaklanmada zorluk, aşırı hareketlilik ve düşünmeden hareket etme gibi dürtüsel davranışlara neden olan nörogelişimsel bir bozukluktur. Toplumda yüzde 5-7 gibi yüksek bir oranda görülür.
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu çocukluk çağında başlar ve çok sıklıkla (yüzde 60-70) erişkinlikte devam eder.
Erken tanı ve tedaviye son derece iyi yanıt verir ancak tedavi edilmediğinde okul performansında, günlük yaşam aktivitelerinde ve sosyal ilişkilerde önemli ölçüde bozulmalara neden olur ve işlevselliği etkiler.
DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU’NUN BELİRTİLERİ NELERDİR ? DEHB’nin 3 farklı belirti grubu vardır:
• Dikkat eksikliği • Hiperaktivite • Dürtüsellik
1. Dikkat eksikliği belirtileri; dikkatin kısa sürede dağılması, çabuk sıkılma, başladığı işleri/ görevleri bitirememe, detayları gözden kaçırma ve ders dahil birçok alanda organize olma güçlüğü gibi belirtilerdir.
2. Hiperaktivite belirtileri; aşırı hareketli olma, yerinde duramama, sürekli hareket halinde olma, sürekli konuşma, otururken bile ellerin ayakların hareket etmesi gibi belirtilerdir.
3. Dürtüsellik belirtileri; sonuçlarını düşünmeden aklına geleni o an yapma, düşünmeden hareket etme, acelecilik, sabırsızlık, sırasını bekleyememe, söz kesme gibi belirtilerdir.
DEHB olmayan birçok çocukta bu belirtilerden görülebilmektedir. Ancak bu belirtilerin sıklığı, sürekliliği ve şiddeti önemlidir.
DEHB’de bu belirtiler çocuğun okul, aile ve sosyal yaşamında önemli ölçüde sorunlara neden olacak ve bu alanlarda işlevselliğini bozacak sıklık, süreklilik ve şiddettedir.
DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU TANISI NASIL KONULUR ?
DEHB tanısı, çocuk ve ergen psikiyatristi tarafından yapılan çok yönlü bir değerlendirme ile konulur. Çocuk ve aile ile görüşme yapılır. Aileden çocuğun geçmiş öyküsü ve şu an yaşanan sorunlarla ilgili ayrıntılı bilgi alınır. Evde ve sosyal yaşamda aile ilişkilerine etkisi, çocuğun arkadaşlarıyla olan ilişkilerine etkisi, evde ve okulda derslerine olan etkisi sorgulanır. Öğretmenlerden bilgi alınır. Gerek görülürse tıbbi tetkikler ve dikkat değerlendirme testleri uygulanır. Ancak testlerde yanılma payı olabildiği için tek başına dikkat testleri ile tanı konulmaz. Tanı esasen klinik olarak konulur.
DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU NASIL TEDAVİ EDİLİR ?
DEHB tedavisinde çoklu tedavi yaklaşımı dediğimiz pek çok farklı tedavi yaklaşımının bir arada olması en etkili tedaviyi sağlar. Bu yaklaşımlar her çocuğa özgün olarak uyarlanmalı ve uygulanmalıdır.
DEHB tedavisinde önerilen öncelikli yaklaşımlar arasında şunlar bulunmaktadır:
- İlaç tedavisi: İlaçlar genellikle odaklanma süresini ve dürtü kontrolünü arttırmaya yardımcı olur. Belirtilerde hafifleme sağlayarak işlevselliğin artmasına yardımcı olur. Her çocuğa özgün olarak belirlenmelidir.
- Davranışçı tedaviler/terapiler: İlaç tedavisi dışında en etkili ve en yaygın uygulanan yöntem; sorunları ortadan kaldırmaya, yani hedefe yönelik davranışçı tedavi/terapi yöntemleridir. Dikkat süresini arttırmak için; zaman yönetimi becerilerini geliştirmeye yönelik davranışçı yöntemler kullanılır. Dürtü kontrolünü arttırmak ve davranış sorunlarını azaltmak için; çocuğun kendini kontrol etme, öfke yönetimi gibi becerilerini geliştirmeye yönelik davranışçı yöntemler kullanılır.
- Aile eğitimi: Öncelikle ailelerin DEHB hakkında çok yönlü bilgi sahibi olmasını hedefler. DEHB’nin çocuğun akademik performansını, okul uyumunu, akran ilişkileri dahil sosyal ilişkilerini, aile içi iletişimi neden ve nasıl olumsuz etkileyen bir durum olduğunu öğrenirler. Aile eğitiminde en önemli ve nihai hedef ailelerin DEHB’yi yönetmeyi ve DEHB ile başa çıkma yollarını öğrenmesini sağlamaktır.
- Okulla işbirliği/Okula yönelik düzenlemeler: Öğretmenlerin gözlemlerinin aile ve gerekirse doktoru ile düzenli olarak paylaşılması, aile ve doktorun da gerekli durumlarda paylaşım yapması önemlidir. Dikkat süresini arttırmaya yardımcı olacak yöntemler; örneğin çocuğun ön sırada ve pencere kenarından uzakta oturmasının sağlanması uygulanabilir. Kısa süreli molalara izin verilebilir. Çocuğa özgün çalışma düzeni ve ortamı ile yapılandırılmış öğretim yöntemleri kullanılarak dikkat süresi arttırılabilir.
- Hareket: DEHB’li çocuklarda fiziksel aktivitenin hiperaktivite ile bağlantılı belirtileri azalttığı bilinmektedir. Çünkü hiperaktivite sadece yerinde duramamayı değil, kaba-motor (büyük vücut kasları/bedensel) huzursuzluğu da kapsar. Bu huzursuzluğu gidermek için çocuk hareket etme ihtiyacı duyar. Düzenli olarak spor yapabilir, hatta evde zıplama gibi hareketler oyunlaştırılarak yapılabilir. Burada önemli olan fiziksel aktivitede bulunmasıdır.
- Beslenme: Sağlıklı beslenme DEHB’de birçok açıdan önemlidir. Örneğin, demir eksikliği anemisi/kansızlığı konsantrasyon bozukluğuna neden olur ve dolayısıyla DEHB’de var olan dikkat eksikliğinin artmasına neden olur.
- Destekleyici uygulamalar: Anne-baba tutumunda olabilecek olumsuzlukların düzenlenmesi, sosyal becerileri arttırmaya yönelik uygulamalar, özgüven gelişimini desteklemeye yönelik uygulamalar gibi birçok destekleyici uygulama göz önünde tutulabilir.
